نماز (واژهای فارسی و معادل کلمه عربی «صَلاة») عملی عبادی است که انجام آن پنج بار در اوقات معینی از شبانه روز بر فرد مسلمان واجب است. در این عبادت فرد مسلمان رو به قبله که کعبه است میایستد و ذکرهای ویژهای را بر زبان رانده و اعمال ویژهای مانند رکوع و سجده را به جا میآورد. نماز به دو شکل فردی (فُرادا) و جماعت برگزار میشود.
نماز نخستین عبادتی است که بر پیامبر(ص) و پیروانش در مکه واجب شد و یکی از عبادات اصلی مسلمانان است که ادای آن در قرآن و متون دینی مورد تأکید بسیار بوده و از آن با تعبیرهایی مانند «ستون دین» و «شرط قبولی سایر اعمال» یاد شده است.
علاوه بر نمازهای واجب روزانه، نمازهای مستحبی فراوانی نیز وجود دارد که در روایات، برای آنها آثار و پاداشهای فراوانی در دنیا و آخرت بیان شده است. مهمترین این نمازها نماز شب و نافلههای نمازهای واجب است.
محتویات
- ۱ واژه شناسی
- ۲ جایگاه نماز
- ۳ اقسام نماز
- ۴ احکام نماز
- ۵ آداب نماز
- ۶ حکمت و فلسفههای نماز
- ۷ کتابها و سایتهای نماز
- ۸ پانویس
- ۹ منابع
واژه شناسی
نماز واژهای فارسی است که برای «صلاة» (جمع آن صَلَوات) به کار میرود. نماز به معنای خم شدن، سرفرودآوری برای ستایش پروردگار، احترام و اظهار بندگی و اطاعت است.[۱][۲] واژۀ قرآنی "صلاة" از ریشۀ «ص ل و» به معنای دعا است[۳] و جمع آن "صلوات" است، "صلاة" در بعضی آیات[۴] به معنای دعا هم به کار رفته است. وجه نامگذاری «صلاة» از باب اطلاق جزء به کل است یعنی نماز شامل دعا هم هست.
جایگاه نماز
واژه صلاة (نماز) به همراه مشتقاتش ۹۸ بار در قرآن تکرار شده است.[۵] و چنان جایگاه ممتازی دارد که در بسیاری از آیات به عنوان مهمترین و اولین عمل فردی و اجتماعی[یادداشت ۱] مؤمنین در کنار ایمان ذکر شده است و از سوی دیگر نه تنها از اولین نالههای دوزخیان ترک نماز را بیان میکند[۶] بلکه از نمازگزاران سهل انگار در نماز، در کنار تکذیب کنندگان دین یاد کرده است.[۷]. هیچ واجبی در قرآن همچون نماز مورد تأکید قرار نگرفته است. نماز عامل بازدارندۀ از گناه،[۸] وسلۀ فلاح و رستگاری،[۹] یاری کننده در مشکلات زندگی،[یادداشت ۲] و از سفارشات مهم خدا به انبیا[۱۰] و دغدغههای پیامبران بزرگ الهی به ویژه در مورد خانوادهشان است.[۱۱]
در گفتار و عملکرد پیامبر(ص) و امامان نیز نماز جایگاه رفیعی دارد، در دو کتاب وسایل الشیعه و مستدرک الوسائل بیش از ۱۱۶۰۰ حدیث در این موضوع نقل شده است که اهمیت و ویژگی بیبدیل نماز را از دید اولیاء دین نشان میدهد. نماز ظهر عاشورای امام حسین(ع) و بسیاری موارد دیگر در زندگی معصومان نیز شاهد این مدعاست.
در روایات از نماز با تعابیر مختلفی یاد شده است از جمله:
|
و برای سستی یا ترک نماز نیز عواقب سنگینی بیان شده است از جمله:
تاریخچه نماز
نماز از عباداتی است که هیچ شریعتی از آن خالی نبوده، هر چند که گونههای آن بر حسب شریعتهای مختلف فرق داشته است.[۴۱] در قرآن از نماز حضرت ابراهیم(ع)،[۴۲] اسماعیل[۴۳] و اسحاق، موسی،[۴۴] زکریا،[۴۵] عیسی،[۴۶][۴۷] شعیب[۴۸] و لقمان حکیم[۴۹] و در روایات از نماز حضرت آدم[۵۰] و بسیاری دیگر از انبیا یاد شده است.
در فرهنگ قرآنی، نماز اختصاص به انسانها نداشته و هر آن کس که در آسمانها و زمین است نماز ویژۀ خود را دارد :
آیا نمیدانی هرکه در آسمانها و زمین است و پرندگان بال گشوده خدا را تسبیح میگویند؟ به یقین هریک نماز و تسبیح خود را میداند و خدا به آنچه انجام میدهند داناست.[۵۱]
نماز در یهودیت (در عبری: تفیلا תפלות) و در جمع تفیلیم یا تفیلوت خوانده میشود. توضیحات دقیق در باب آنها را میتوان در سیدور یا بخشهای میشنا کتب سنتی دعای دیانت یهودی جست. معمولا در هر روز سه نماز میخوانند و در روز شبات شنبه و سایر روزهای مقدس فرقههای ارتدکس و محافظه کار یک نماز اضافی هم به نام موسف میخوانند.
نماز در مسیحیت برای ارتباط با خداوند (پدر) یا دیگر اشخاص تثلیث (پسر یا روح القدس) برگزار میشود. در میان فرقههای مختلف مسیحیت نماز به صورتهای مختلف گزارده میشود. همچنین نمازها میتواند به صورت جمعی (نیایش سرایی) باشد مانند مراسم عشای ربانی و یا به صورت فردی برگزار شود.
در سالهای آغازین اسلام و در دوران دعوت مخفیانه، پیامبر(ص) به همراه امام علی(ع) و حضرت خدیجه(س) نماز میخواندند ولی وجوب نمازهای پنجگانه (یومیه) در شب معراج و حدود ۱۸ ماه پیش از هجرت به مدینه اتفاق افتاد. این نمازها همگی دو رکعتی بودند که در سال اول هجری هفت رکعت به آنها اضافه شده و شکل نهایی به خود گرفت.[۵۲][۵۳]
اقسام نماز
نماز از عبادات است و هیچکس از جانب خود حق ندارد نمازی را اختراع کند که در دین وجود نداشته است. عبادتهای اختراعی باطل و حرام هستند. اقسام نماز در اسلام عبارتند از:
نمازهای واجب
نمازهای واجب را میتوان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
۱. نمازهای روزانه که ۱۷ رکعت هستند. در سفر نمازهای چهار رکعتی شکسته شده و به دو رکعتی تبدیل میشوند.
نمازهای واجب |
زمان |
رکعت ها |
توضیحات |
بعد از طلوع فجر تا طلوع آفتاب |
۲ |
مردان باید بلند بخوانند |
|
بعد از اذان ظهر |
۴ |
باید آهسته خواند |
|
بعد از نماز ظهر |
۴ |
باید آهسته خواند |
|
بعد از اذان مغرب |
۳ |
مردان باید بلند بخوانند |
|
بعد از نماز مغرب |
۴ |
مردان باید بلند بخوانند |
۲. نمازهایی که در مناسبتی خاص واجب میشوند:
نمازهای واجب |
زمان |
رکعت ها |
توضیحات |
پس از خسوف یا کسوف یا زلزله یا... |
۲ |
پنج رکوع در هر رکعت |
|
وقت خاصی ندارد |
-- |
تفاوتی با اصل نماز ندارد مگر در نیت قضا |
|
وقت خاصی ندارد |
-- |
تفاوتی با اصل نماز ندارد مگر در نیت نیابت از پدر (و یا مادر) |
|
قبل از تدفین میت |
۱ |
پنج تکبیر با ذکرهای خاص |
چنانچه انسان در وقت خودش نمازهای واجب را به جای نیاورد مرتکب گناه شده و لازم است آنها را با نیت قضا بعداً به جای آورد.
نمازی است که اگر اتفاقات
زیر در جایی که شخص حضور دارد پدید آید، برای او نماز آیات واجب میشود:
خورشید یا ماه گرفتگی (جزئی یا کلی)، زمین لرزه، آذرخش و صاعقه و طوفانها و حوادث
طبیعی دیگر در صورتی که موجب وحشت اکثر مردم شود.
- نماز میت، که بر بدن اموات مسلمان، پیش از تدفین آنها خوانده میشود.
نمازهای مستحب
نافلۀ نمازِ |
زمان |
رکعت ها |
در سفر |
توضیحات |
صبح |
قبل از نماز |
۲ |
۲ |
-- |
ظهر |
قبل از نماز |
۸ |
۰ |
در سفر نباید خواند. چهار نماز دو رکعتی |
عصر |
قبل از نماز |
۸ |
۰ |
در سفر نباید خواند. چهار نماز دو رکعتی |
مغرب |
بعد از نماز |
۴ |
۴ |
دو نماز دو رکعتی |
عشاء |
بعد از نماز |
۲ |
۲ |
دو رکت نشسته (نماز وُتَیرِه). در سفر به قصد رجاء خوانده شود |
نوشتار اصلی: نمازهای مستحبی
از آنجا که نماز زیباترین و کاملترین عمل عبادی است، علاوه بر نمازهای واجب، نمازهای مستحبی فراوانی برای مشتاقان قرار داده شده و کمتر موقعیت دینی را میتوان یافت که نماز ویژهای نداشته باشد. در کتاب مفاتیح الجنان تا حد زیادی این نمازها گردآوری شده است.
از مهمترین نمازهای مستحبی، نافلههای روزانه است که در روایات به عنوان کامل کننده نمازهای روزانه و جبران عدم حضور قلب در آنها معرفی شده است.
از دیگر نمازهای مستحبی میتوان از نماز عید فطر و قربان، نماز اول ماه، نماز جعفر طیار، نماز اِستِغاثِه،... نام برد.
نماز شب
نوشتار اصلی: نماز شب
مهمترین نماز مستحبی نماز شب است. ارزش و جایگاه والای این نماز به حدی است که بر پیامبر اکرم واجب بوده و در روایات توصیههای فراوانی به آن شده است. این نماز دارای آثار و برکات زیادی در دنیا و آخرت است: باعث خشنودی خدا و دوستی ملائکه، درخشش برای اهل آسمان، روشنی دل، استجابت دعا، پذیرش توبه، کفاره گناهان، زیبایی صورت، از بین رفتن غم و اندوه، تقویت نور چشم، محبوب شدن بین مردم، افزایش عمر، جلب رزق و روزی و ادای قرض، کلید بهشت و جواز عبور از پل صراط، زینت و نور مؤمن در قبر و قیامت، برطرف کننده وحشت تاریکی قبر،...
نماز جمعه
نوشتار اصلی: نماز جمعه
نماز جمعه یکی از مهمترین نمادهای سیاسی-عبادی اسلام است و در فضیلت این نماز همین بس که در قرآن صریحاً مؤمنان را به حضور در آن دعوت فرموده است: هنگامی که صدای مؤذن بلند شد و دعوت به نماز جمعه شدید، تجارت را رها ساخته و برای انجام نماز بشتابید که اگر بدانید از همه چیز برای شما بهتر است.[۵۴] در روایات نیز نماز جمعه باعث حرام شدن آتش جهنم بر بدن و موجب آسان شدن ترس و هول قیامت و کشیده شدن قلم عفو بر جرائم اعمال گذشته معرفی شده است. ثواب شرکت در نماز جمعه برای کسی که قادر به انجام حج نیست، برابر با حج است. [۱] [۲]