محمد بن حسن عسکری (زاده ۲۵۵ ق) یا امام مهدی(ع)، امام دوازدهم شیعیان اثناعشری است. بنابر باورهای شیعه او مهدی موعود است که روزی قیام خواهد کرد و با ظهور او جهان پر از عدالت خواهد شد. امام مهدی از سال‌های آغازین زندگی‌اش در غیبت است و مخفیانه زندگی می‌کند. شیعیان او را امام زمان حاضر می‌دانند و مشهورترین عنوان او نیز امام زمان و ولی عصر است.
امام مهدی در پنج سالگی و پس از درگذشت پدرش امام عسکری در سال ۲۶۰ق به امامت رسید. تا سال ۳۲۹ ق ارتباط او با شیعیان از طریق چهار نماینده مشخص صورت می‌گرفت و از آن پس، غیبت طولانی او آغاز شده و وظیفه رهبری و هدایت شیعیان را به عالمان دینی سپرده است. (نک:نیابت عامه و غیبت کبرا)
جشن نیمه شعبان که هر ساله در سالروز تولد او در ۱۵ شعبان برگزار می‌شود از بزرگترین جشن‌های شیعیان است. امکان ملاقات با امام زمان در دوره غیبت و ملاقات کنندگان با او و نیز زمان و چگونگی ظهور او جزو مباحث رایج بین شیعیان به شمار می‌رود.
محتویات
نسب و ولادت
وَنُرِ‌یدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْ‌ضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِ‌ثِینَ ﴿٥﴾ وَنُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْ‌ضِ وَنُرِ‌یَ فِرْ‌عَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا کَانُوا یَحْذَرُ‌ونَ ﴿٦﴾ (ترجمه: و خواستیم بر کسانى که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم، (۵) و در زمین قدرتشان دهیم و [از طرفى] به فرعون و هامان و لشکریانشان آنچه را که از جانب آنان بیمناک بودند، بنمایانیم. (۶))[28–5-6]
قرآن کریم، سوره قصص، آیات 5-6.
امام دوازدهم تنها فرزند امام عسکری (ع) است. نام و کنیه او ، همان نام و کنیه پیامبر اکرم(ص) است. تولد او شب نیمه شعبان در سال ۲۵۵ق بوده است.[۱] برخی منابع سال ۲۵۶ق را درست تر می دانند.[۲]
بنابر برخی روایات، مادر حضرت مهدی(ع) کنیزی به نام «نرجس» است.[۱] برخی نام مادرش را «صقیل» گفته اند و برخی «مریم دختر زید علوی» را مادرش دانسته اند. محل ولادت امام مهدی(عج)، سر من رأی بوده است.[۳]
امام عسکری (ع) ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت زیرا خبر ظهور مهدی و انتظار شیعه برای او امر شایعی بود و حکومت وقت در پی یافتنش بود. از این رو، امام عسکری(ع) در زمان حیات خویش تولد فرزندش را برای همگان آشکار نکرد و اکثریت مردم پس از درگذشت امام عسکری، فرزند او را نمی‌شناختند.[۴]
وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْ‌ضَ یَرِ‌ثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ ﴿١٠٥﴾ (ترجمه: و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد. (۱۰۵))[21–105]
قرآن کریم، سوره انبیاء، آیه 105.
دیدارکنندگان
در کتابهای روایی از کسانی نامبرده شده است که گفته می شود امام مهدی(عج) را دیده اند. از جمله، شیخ مفید در کتاب ارشاد، نام برخی را ذکر کرده است:[۵]
- محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر
- حکیمه دختر امام جواد(ع)
- ابوعمرو عمری
- ابوعلی بن مطهر
- ابوعبدالله بن صالح
- ابراهیم بن ادریس
- عمرو اهوازی
- ابونصر طریف خادم
امامت
پیامبر اسلام(ص):
لو لم یبق من الدهر إلا یوم لبعث الله رجلا من أهل بیتی یملأها عدلا کما ملئت جورا (ترجمه: خدا مردی از اهل بیت مرا برمی‌انگیزد که دنیا را از عدل سرشار کند همچنانکه از ستم سرشار شده است اگرچه جز یک روز از دنیا باقی نمانده باشد.)
سنن ابی داود، ج2، ص310، ح4283.
بنابر روایات شیعه، آغاز امامت حضرت مهدی(ع) در ۵ سالگی بوده و در این سن خدا، حکمت و فصل الخطاب به وی عطا کرد و او را نشانه ای برای جهانیان قرار داد و همچون حضرت یحیی(ع) در کودکی بدو حکمت داد و او را در دوران طفولیت، امام گردانید همچنانکه حضرت عیسی(ع) را در گهواره پیامبر.[۱]
روایاتی از پیامبر اکرم (ص) نزد همه مسلمانان بر امامت وی موجود است و پس از پیامبر(ص) روایاتی از امیرالمؤمنین علی(ع) و سپس امامان شیعه تا می رسد به پدرش امام عسکری(ع) که نزد معتمدین و شیعیان خاص به امامت فرزندش تصریح کرد.[۱]
اعتقاد به قیام منجی یا مصلح جهانی مختص شیعه یا فرق اسلامی نیست بلکه بسیاری از ادیان و مذاهب دیگر نیز از آن سخن گفته‌اند؛ با این تفاوت که شیعه دوازده امامی معتقد است که آن مصلح، شخص معین و مشخصی است که در سال ۲۵۵ق چشم به این جهان گشوده و هنوز زنده است.[۶]
|
آن آدم آل عبا دانم علی زین العباد |
||
|
موسی کاظم هفتمین باشد امام و رهنما |
گوید علی موسی الرضا الله مولانا علی |
|
|
با عسکری رازی بگو الله مولانا علی |
||
|
مهدی سوار آخرین بر خصم بگشاید کمین |
خارج رود زیر زمین الله مولانا علی |
|
|
تخم خوارج در جهان ناچیز و ناپیدا شود |
آن شاه چون پیدا شود الله مولانا علی |
مولوی، کلیات شمس تبریزی، ص1189.
سخنان پیامبر(ص)
منابع شیعه
از جمله روایات منقول از پیامبر(ص) که بیانگر امامت امام دوازدهم است روایتی است که پیامبر(ص) به امام حسین(ع) فرموده است:
تو سید [= آقا] پسر سید هستی؛ تو امام پسر امام هستی، تو حجت پسر حجت هستی، تو پدر ۹ حجت از نسلت هستی که نهمینشان قائم [= قیام کننده] است.[۷]
منابع اهل سنت
- احمد بن حنبل در کتاب «مسند» با اسناد گوناگون از جابر بن سمره نقل می کند که پیامبر(ص) از ۱۲ خلیفه (یا «امیر» طبق برخی روایات) یاد کرد که همگی از قریشند خواهند بود.[۸]
- ام سلمه: «شنیدم رسول خدا(ص) می‌گوید: مهدی از خاندان من، از فرزندان فاطمه است.» [۹]
- امام علی(ع): رسول خدا(ص) فرمود: مهدی از ما اهل بیت است... .[۱۰]
- اگر از روزگار جز یک روز نمانده باشد، همانا در آن روز خدا مردی را از اهل بیت من برمی‌انگیزد تا آن را از عدل پر کند همچنانکه از ستم پر شده است.[۱۱]
- در حدیثی درباره شب معراج، که در مقتل خوارزمی آمده است، پیامبر(ص) نام یکایک امامان شیعه را ذکر کرده است و امام مهدی آخرین آنان است.[۱۲]
سخنان امامان شیعه
از جمله روایات نقل شده از امامان شیعه، روایتی است منسوب امام علی (ع) که می فرماید:
بدانید به خدا قسم من و این دو فرزندم [حسن و حسین] کشته خواهیم شد و بی گمان، خداوند مردى را از فرزندان من در آخر الزّمان بر مى‌انگیزد که خونخواهى ما خواهد کرد ، و او حتما از مردم پنهان خواهد شد براى مشخّص شدن گمراهان در زمان غیبت، تا جایى که نادان بگوید: خدا را در آل محمّد نیازى نیست.[۱۳]
از امام باقر(ع) نقل شده است که:
بعد از حسین بن علی، نه امام است که نهمینشان قائم است.[۱۴]
غیبت
روایات اسلامی، پیش از تولد امام مهدی(ع)، از به دنیا آمدن و غیبت او خبر می‌دهند. همچنین درباره حکومت وی روایاتی به نحو مستفیض، پیش از تولد آن حضرت نقل می شده است. بنابر این روایات، او امامی است که به امر الهی قیام می کند و حکومت تشکیل می‌دهد. وی قبل از قیام دو غیبت دارد که یکی طولانی تر از دیگری است. غیبت صغری از زمان ولادت امام مهدی تا پایان دوره نیابت خاص را شامل می‌گردد. پس از آن، غیبت کبری آغاز می‌شود که در پایان این غیبت، او با شمشیر [یا سلاح] قیام می کند.[۱۵]
غیبت صغری
نوشتارهای اصلی: غیبت صغری و نواب اربعه
در این دوره ارتباط مردم با امام از طریق 4 نائب خاص صورت می پذیرفت که عبارتند از:
در روزهای پایانی زندگی سمری، توقیعی [= نامه ای] از ناحیه مقدسه [= امام زمان(عج)] رسیده بود که از درگذشت قریب الوقوع وی و آغاز دوران غیبت کبری خبر می داد.
نواب اربعه امام در دوران حیات خود ضمن استمرار بخشیدن به نظام وکالت به تصحیح عقاید شیعیان همت می گماردند و از آن جمله اندیشه های غالیان را از این جامعه دور می کردند.[۱۶]
غیبت کبری
نوشتار اصلی: غیبت کبری
مطالعه بیشتر
- نعمانی، ابن ابی زینب، غیبت (ترجمه و متن غیبت نعمانی)، ترجمه محمدجواد غفاری، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، ۱۳۸۷.[۱۷]
پانویس
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ المفید، الارشاد، ص۵۱۲.
- پرش به بالا ↑ الصدوق، کمال الدین و تمام النعمة، صص ۴۶۰-۴۶۱؛ جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)، صص ۱۱۵-۱۲۲.
- پرش به بالا ↑ الشهید الاول، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۱۶.
- پرش به بالا ↑ المفید، الارشاد، ص۵۱۰.
- پرش به بالا ↑ المفید، الارشاد، صص ۵۲۰-۵۲۱.
- پرش به بالا ↑ مظفر، مسائل اعتقادی از دیدگاه تشیع، ص102.
- پرش به بالا ↑ الصدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج1، ص56.
- پرش به بالا ↑ مسند احمد، ج5، صص86-90، 92-101، 106-108.
- پرش به بالا ↑ «المهدی من عترتی من ولد فاطمة ». سنن ابی داود: ۱۰۷/۴، ح۴۲۸۴؛ سنن ابن ماجة: ۱۳۶۸/۲، ح۴۰۸۶؛ المستدرک علی الصحیحین، ۶۰۱/۴، ح ۸۶۷۲؛ الدر المنثور: ۴۸۴/۷؛ میزان الاعتدال: ۱۶۰/۳، رقم ۵۹۵۹؛ به نقل منتخب فضائل النبی و اهل بیته(ع) من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة عند اهل السنة، ص۳۷۳. نیز ر.ک: السیوطی، الحاوی للفتاوی...، ج۲، ص۲۱۴.
- پرش به بالا ↑ «المهدی منا اهل البیت یصلحه الله فی لیلة ». سنن ابن ماجة: ۱۳۶۷/۲، ح۴۰۸۵؛ مسند احمد: ۱۳۶/۱ح ۶۴۶؛ حلیة الاولیاء، ۱۷۷/۳؛ الدر المنثور: ۴۸۴/۷؛ مصنف ابن ابی شیبة: ۶۷۸/۸ ح۱۹۰؛ به نقل منتخب فضائل النبی و اهل بیته(ع) من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة عند اهل السنة، ص۳۷۲.
- پرش به بالا ↑ سنن ابن داود: ۱۰۷/۴، ح۴۲۸۳؛ الدر المنثور: ۴۸۴/۷؛ مشکاة المصابیح للخطیب التبریزی: ۱۷۰/۳، ح ۵۴۵۲؛ مصنف ابن ابی شیبة: ۶۷۸/۸ ح۱۹۴؛ به نقل منتخب فضائل النبی و اهل بیته(ع) من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة عند اهل السنة، ص۳۷۲.
- پرش به بالا ↑ الخوارزمی، مقتل الحسین علیه السلام، الجزء الاول، صص 146-147.
- پرش به بالا ↑ نعمانی، غیبت، ص197.
- پرش به بالا ↑ الکلینی، الکافی، ج1، ص533.
- پرش به بالا ↑ المفید، الارشاد، صص 512-513.
- پرش به بالا ↑ صابری، تاریخ فرق اسلامی(2)، ص198.
- پرش به بالا ↑ آدرس در سایت کتابخانه ملی ایران
منابع
- ابن حنبل، احمد، مسند أحمد، ج5، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
- الخوارزمی (اخطب خوارزم)، ابوالمؤید الموفق بن احمد المکی، مقتل الحسین علیه السلام، تحقیق: محمد السماوی، قم: انوار الهدی، 1418ق.
- المفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: سعید بن جبیر، 1428ق.
- السجستانی، سلیمان بن الأشعث، سنن أبی داود، ج2، تحقیق وتعلیق: سعید محمد اللحام، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1410ق-1990م.
- جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)، ترجمه سیدمحمدتقی آیت اللهی، تهران: امیرکبیر، 1386.
- الشهید الاول، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، بی تا.
- صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی(2): فرق شیعی و فرقه های منسوب به شیعه، تهران: سمت، 1384.
- الصدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، تصحیح وتعلیق وتقدیم: حسین الأعلمی، ج1، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1404-1984م.
- الصدوق، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1422ق.
- الکلینی، الکافی، ج1، تصحیح وتعلیق: علی اکبر الغفاری، طهران: دارالکتب اسلامیة، 1363ش.
- نعمانی، ابن ابی زینب، غیبت نعمانی، ترجمه محمدجواد غفاری، تهران: نشر صدوق، 1376ش-1418ق.
- مظفر، محمدرضا، مسائل اعتقادی از دیدگاه تشیع، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1375.
- منتخب فضائل النبی و اهل بیته علیهم السلام من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة عند اهل السنة، تقدیم: محمد بیومی مهران، بیروت: الغدیر، ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
- مولوی، جلال الدین محمد، کلیات شمس تبریزی، تهران: امیرکبیر، 1376.